Віталь Супрановіч: "Трэба, прынамсі, рабіць выгляд, што ў беларускай музыцы ўсё добра"

У нас не хапае якаснай беларускамоўнай папсы і вялікіх клубаў з танцполамі. А радыёстанцыі часта бяруць у эфір песні гуртоў толькі пасля таго, як тыя перакладуць іх з беларускай на англійскую мову – пра стан сучаснай беларускай музыкі ў інтэрв'ю "Еўрарадыё" расказаў арганізатар канцэртаў, кіраўнік "БМА-груп" Віталь Супрановіч.

– Вы пачыналі займацца беларускай музыкай даўно, яшчэ ў 1996 годзе, калі ўсё толькі пачыналася. Што атрымалася зрабіць за гэты час? Што змянілася ў беларускай музыцы?

– З аднаго боку, можа быць, нічога не змянілася, таму што, як былі ў нас з 1996-га года лепшымі гуртамі N.R.M., "Крама" і "Нейра Дзюбель", так яны ў прынцыпе і засталіся. Сапраўды, можа быць ёсць шмат маладых гуртоў, перспектыўных, але яны не атрымалі такога штуршка, які атрымалі ўзгаданыя гурты ў пачатку 1990-х гадоў, калі беларускі рок патрапіў на тэлебачанне, радыё, іншыя сферы інфармацыйнага поля.

Сёння маладыя рок-гурты – "маладыя" даволі ўмоўна, бо, напрыклад, гурт ":Б:Н:" для большасці нашых жыхароў будзе маладым і невядомым, хоць адсвяткаваў сёлета сваё дзесяцігоддзе.

– Вы кажаце, што засталіся па-ранейшаму тыя ж N.R.M., "Крама", "Нейра Дзюбель"… Але ж з'явіліся і новыя! Той жа "Ляпіс Трубяцкой", шмат шуміхі вакол The Toobes, з'явілася шмат небеларускамоўных гуртоў. Яны пераўзышлі па папулярнасці тыя старыя гурты?

– Можа быць, я не згадаў у гэтым спісе гурт "Ляпіс Трубяцкой", яго варта было б далучыць. Але калі казаць пра згаданы вышэй гурт The Toobes, то асабіста для мяне гэта не беларуская музыка. Усё ж такі я лічу, што беларуская музыка – гэта музыка на беларускай мове. І для мяне беларускі гурт – гэта гурт Zero-85 з Польшчы, для мяне беларускі выканаўца – гэта Данчык, які жыве ў Амерыцы. І ўсе астатнія гурты, якія спяваюць няхай і ў іншых краінах, але па-беларуску.

– Па вашых словах атрымліваецца, што сучасным гуртам цяжэй стаць вядомымі, папулярнымі, чым гэта было раней? Умовы ўскладніліся?

– Я лічу, што так – натуральна. Наўрад ці сёння нейкі новы гурт можа сабраць поўную канцэртную залю ці поўны клуб "Рэактар". Усё ж такі публіка гэтых гуртоў – 300-400 чалавек. Зноў-такі, гэта калі мы кажам пра тую музыку, якая з'яўляецца беларускай у маім разуменні.

Якія самыя асноўныя праблемы сучаснай беларускай музыкі вы можаце назваць? Гэта тое, што ў яе мала слухачоў? Або недахоп грошай ці творцаў? Недахоп добрай крытыкі? Ці можа быць адміністратыўнае рэгуляванне або штосьці яшчэ?

Асноўная праблема, я мяркую, у агульным стане, які ёсць у краіне. Таму што, каб музыка развівалася, яе павінен хтосьці падтрымліваць. А паколькі ў краіне слаба развіты бізнес і эканоміка – няма прыватных кампаній, якія гатовыя дапамагаць гуртам, то натуральна, што гэтыя гурты не могуць развівацца за свае грошы, бо, як правіла, гэта маладыя людзі, якія альбо вучацца альбо пачынаюць працаваць і забываюцца на занятак музыкай.

Яшчэ ёсць праблема ў адміністрацыйным кантролі дзяржавы, якая не стварае ўмоў для развіцця менавіта альтэрнатыўнай музыкі. Гэтыя гурты не гучаць па радыё, іх практычна няма на тэлебачанні. А без гэтага яны не могуць дайсці да свайго слухача, і слухач не ведае, што ў нас ёсць гурты ":Б:Н:", Partyzone і іншыя.

– Дзіўным чынам атрымалася, што і пастанова пра 75% таксама не закранула беларускую альтэрнатыўную сцэну, нягледзячы на тое, што ў прынцыпе гэта быў жэст у падтрымку беларускай музыкі…

– Напэўна, як гэта часта ў нас бывае, добрыя задумы, якія варта было б вітаць, пры ажыццяўленні на месцы ні да чаго добрага не прывялі. Радыёстанцыі наадварот сталі больш негатыўна ставіцца да беларускай музыкі, таму што іх прымушаюць яе круціць. А слухач, які слухае большасць радыёстанцый, нават не ведае, што гэта беларуская музыка.

Асабіста я лічу, што больш карысці было б, калі б у нас было не 75% "беларускай" музыкі, а напрыклад 10-20-25%, але беларускамоўнай музыкі. Мне здаецца, што і радыёстанцыям было б прасцей выканаць гэтыя патрабаванні, і гэта рашэнне сапраўды б спрыяла папулярызацыі нацыянальнай культуры і падтрымцы беларускай музыкі.

Няхай там за гэту гадзіну не гучыць 75% музыкі, якую ўсё роўна слухач не ўспрымае як беларускую, а прагучыць пару песень па-беларуску. Мне здаецца, што карысці ад гэтага было б значна больш.

– Але наша радыё ўсё ж такі імкнецца запоўніць свой эфір якаснай заходняй музыкай – напрыклад, запісамі Мадонны, Лэдзі Гагі ды іншых. Яны па якасці пераўзыходзяць запісы большасці (асабліва маладых) беларускіх гуртоў. Такім чынам, на радыё не могуць суіснаваць разам беларуская і заходняя музыка… Якое можа быць выйсце?

– Натуральна, яны будуць горшай якасці, таму што калі малады беларускі гурт запісвае альбом за тысячу долараў, то на Захадзе гэта робяць за 100 тысяч і, натуральна, што яны не могуць быць аднаго ўзроўню.

Каб гэта сітуацыя змянілася, трэба проста ў нейкі момант нягледзячы на якасць, пусціць гэтыя гурты ў эфір, каб яны набылі папулярнасць, каб гэта дазволіла ім рабіць канцэрты, зарабляць грошы, каб яны маглі больш прадаваць сваіх дыскаў. Тады ў іх з’явіцца няхай не 100 тысяч долараў, але 10 тысяч… Іх песні стануць больш якаснымі, і тады гэта ўсё можна будзе круціць.

Але ёсць шмат выпадкаў, калі радыё не бярэ песню гурта на беларускай мове, а калі ён прыносіць яе перазапісаную па-англійску, то яна чамусьці адразу становіцца фарматнай і гучыць на гэтым радыё. Таму, мне здаецца, што гэта можа быць пытанне не ў якасці гэтых песень, а менавіта ў стаўленні людзей і кіраўніцтва радыёстанцый да моўнага пытання.

Напрыклад, ёсць гурт ZigZag, які запісаў свой альбом па-беларуску, разнёс па ўсіх станцыях, і яго ніхто не ўзяў. Тады ён проста перазапісаў колькі песень на англійскай мове, аднёс іх на некалькі станцый і там гэта чамусьці адразу стала фарматам і пастаянна гучыць у эфіры. Тое самае з "J:морс" – рускамоўныя песні гурта актыўна круцяцца, з беларускамоўных жа у эфір трапілі літаральна некалькі песень. Хаця іх беларускамоўны альбом па якасці нават лепшы, чым шмат рускамоўных песень, якія круцяцца на радыё.

– Дык можа варта пачынаць не з актыўнага прасоўвання ў эфір беларускай музыкі, а са стварэння маленькіх праграм, прысвечаных менавіта беларускай альтэрнатыўнай музыцы, такіх рэзервацый, у межах якіх гэта музыка не будзе параўноўвацца з той, якая гучыць у эфіры і складае фармат?

– У свой час, калі мы з Сяргеем Сахаравым толькі распачыналі "Беларускую Музычную Альтэрнатыву" ("БМА group"), мы ініцыявалі стварэнне такіх праграм. Але мне здаецца, што гэта наўрад ці будзе мець нейкі эфект, таму што гэтыя праграмы будуць слухаць тыя, хто цікавіцца беларускай музыкай, а звычайны чалавек, калі наткнецца на такую праграму, гадзіну яе слухаць не будзе. То бок на радыё, на тэлебачанні гэта павінна быць у нармальны час, нармальна круціцца, каб чалавек гадзіну слухаючы радыё, пачуў бы 1-2 песні "Крамы", ці N.R.M., ці "J:морс". Гэта будзе мець вынік. А гэтыя рэзервацыі, яны ўжо не далі асаблівага выніку.

– Ці змянілася беларуская публіка за апошні час? Ці стала больш актыўнай? Бо некаторыя арганізатары скардзяцца на тое, што ў нас кепская публіка, якая не ходзіць на канцэрты, некаторыя нават з-за гэтага дзейнасць спыняюць…

– Мне падаецца, што людзі ходзяць на канцэрты, у тым ліку і беларускіх гуртоў. Калі ўжо людзі пачалі хадзіць на такія канцэрты, як, напрыклад, "Rammstein", гэта сведчыць пра тое, што ў людзей з'яўляюцца грошы і яны хочуць хадзіць на канцэрты… Тое самае тычыцца і беларускіх гуртоў. Я думаю, што N.R.M. заўсёды збярэ людзей, збярэ людзей і "J:морс", і "Без Білета".

– А, напрыклад, "Мутнаевока" збярэ людзей?

– "Мутнаевока" сабрала б людзей, калі б ім далі магчымасць данесці сваю творчасць да публікі. Большасць людзей проста не ведаюць, што такое "Мутнаевока". Але натуральна, што публіка на гэты гурт ёсць. І калі б гэтыя песні дзесьці гучалі на радыё, то я ўпэўнены, што гурт "Мутнаевока" збіраў бы людзей, бо нават пры той раскрутцы, якая ёсць, ён на сваю прэзентацыю сабраў каля 300 чалавек. Пры такім інфармацыйным вакууме, я лічу гэта нармальным.

– Калі падзяліць беларускую музыку па жанрах і стылях: дзе больш беларускай музыкі, а дзе менш? Ці ёсць у нас якасная папса на мове і ці патрэбна яна? Або трэба больш сур'ёзныя стылі развіваць?

– Мне здаецца, што збольшага ўсе стылі, што ёсць у музыцы, прысутнічаюць і ў беларускай музыцы. Добра развіта бардаўская музыка, джаз, рок. Натуральна, што музыкі па-беларуску больш у цяжкіх, альтэрнатыўных гуртах, таму што беларуская мова сама па сабе з'ява сацыяльная, так як і рок – ён больш сацыяльны, таму натуральна, што ў рок-музыцы беларускія гурты часта праз мову выказваюць свой пратэст.

Калі казаць пра папсовую эстрадную музыку, то яна збольшага рускамоўная, што не робіць яе адметнай, таму што людзі пачынаюць яе параўноўваць з расійскімі аналагамі. І, натуральна, што ў гэтым выпадку яна прайграе.

Калі казаць пра беларускамоўную папсовую музыку – натуральна, што яе не хапае. У свой час, калі мы выдалі трыб'ют "Viza N.R.M.", некаторыя песні з гэтага трыб'юту, напрыклад, гурта "Краскі", "Лета" да гэтай пары ёсць у ратацыях нават на дзяржаўным радыё. Дарэчы, у тыя часы, калі некаторыя гурты былі пад негалоснай забаронай, N.R.M. прысутнічаў у эфіры, дзякуючы гэтаму трыб'юту.

– А ці хапае нам клубаў і пляцовак, каб праводзіць канцэрты? Калі паназіраць за гісторыяй, то ў нас было хвалямі. Заўсёды быў "Рэактар", час ад часу ўзнікалі розныя альтэрнатыўныя клубы на базе былых сталовак, потым яны знікалі. Цяпер зноў паадкрываліся клубы-бары…

– Калі казаць пра Мінск, то цяпер клубаў сапраўды дастаткова: ёсць маленькія, ёсць большыя… Для маладога гурта сёння стала прасцей – можна знайсці невялікі клуб на 50-100 чалавек і нават калі ты пакуль не маеш сваёй публікі, то сабраўшы знаёмых, трошку напружыўшыся, ты ўжо можаш зрабіць сабе нейкі выступ, канцэрт, запрасіць туды журналістаў, каб яны цябе паслухалі.

У Беларусі якраз-такі праблема ў тым, што не хапае вялікіх клубаў. То бок, калі клуб, то ён на 500-600 чалавек, а большыя пляцоўкі – яны ўжо або з сядзячымі месцамі, або занадта вялікія – на 5-10 тысяч чалавек. Атрымліваецца, што для канцэртаў на пару тысяч чалавек пляцовак з танцполам акурат не хапае.

– Пра што сведчыць тое, што клубаў стала больш?

– Магчыма, пра тое, што з'явілася больш ініцыятыўных людзей, якія ўбачылі, што публіка ёсць. У прынцыпе – гэта тое, што мусяць убачыць і іншыя элементы шоў-бізнесу – радыё, напрыклад… Што ёсць шмат альтэрнатыўнай публікі, што не варта баяцца ставіць і беларускамоўную музыку, музыку трошку адрозную ад папсы. Што гэта радыё будзе таксама мець і рэкламадаўцу, і свайго слухача. Бо клубаў становіцца больш, значыць публіка туды ходзіць. Значыць гэта можна круціць і па радыё, і людзі будуць гэта слухаць.

– Як змянялася стаўленне да беларускамоўнай музыкі за 20 гадоў? Спачатку яна лічылася няўгоднай, пасля была наадварот запатрабаванай. Як цяпер?

– Мне здаецца, што стаўленне кіраўнікоў радыёстанцый асабліва не змянілася. Яно збольшага такое ж, як і стаўленне звычайных жыхароў Беларусі. А паколькі стаўленне людзей асабліва не змяняецца, то і станцыі яго не змяняюць – пакуль няма жадання пачынаць паціху ўводзіць беларускамоўную музыку. Калі б дзяржава іх неяк стымулявала – увяла б напрыклад 5-10-20% абавязковай беларускамоўнай музыкі, я думаю, яны б пачалі яе шукаць, і яны б яе знайшлі. І ўсім бы ад гэтага была карысць.

– З іншага боку, такая "абавязалаўка" магла б яшчэ больш раздражніць…

– Калі б іх абавязалі круціць 100% беларускай музыкі, то напэўна, іх бы гэта раздражніла, але калі б замест 75% ад чаго ўсе стогнуць зрабілі б 25% на беларускай мове, то мне чамусьці здаецца, што радыёстанцыі ўспрынялі б гэта станоўча.

– А ў нас ёсць 25% добрай, якаснай беларускамоўнай музыкі?

– Я думаю, што ёсць. І калі б з'явілася такая пастанова, то такой музыкі стала б яшчэ больш. Таму што цяпер праблема ў тым, што музыкі не ведаюць, навошта ім пісаць гэтыя песні. Агульны продаж дыскаў упаў не толькі ў Беларусі, але і ва ўсім свеце – людзі пераходзяць на Інтэрнэт, запіс песняў каштуе дорага. І калі ты запісваеш песню незразумела навошта, і ведаеш, што на радыё яе круціць не будуць, таму што яна па-беларуску, як бы ты яе якасна не зрабіў, губляецца сэнс у тым каб пісаць новую песню.

А калі ён будзе ведаць, што прынясе песню на беларускай мове і яму не скажуць – перапішы па-англійску, то музыка пойдзе, знойдзе грошы і напіша новыя песні.

– А што тычыцца выдання дыскаў на беларускай мове… Беларусь заўсёды была ў межах 1000. Тысячным накладам выдаюць кнігі, тысячным накладам – дыскі… Па-ранейшаму засталася гэта тысяча? Або наклады зменшыліся?

– Калі казаць пра ўмоўна маладыя гурты, то натуральна, што яны і засталіся ў памеры 500-1000 асобнікаў. Зразумела, гурт N.R.M. ці "J:морс" прадаюцца значна большымі накладамі. Але цяпер не зразумела, ці будзе мець распаўсюджанне нават 1000, таму што агульна цікавасць да дыскаў спала, пачаў развівацца інтэрнэт, пачаўся крызіс, у людзей мала грошай і яны шукаюць іншыя спосабы – перапісваюць у сяброў або шукаюць у інтэрнэце. Агульны наклад падае.

Прапаноў, каб выдаць нейкія беларускамоўныя дыскі, у нас вельмі шмат. Але калі раней у нас была магчымасць практычна кожнаму гурту дапамагчы выдаць дыск, то цяпер такой магчымасці няма, таму што дыскі проста не прадаюцца.

– У канцы 1990-х сотні гуртоў з'яўляліся пачкамі і ў рэгіёнах, і ў Мінску, яны спявалі па-беларуску і не было нават думкі спяваць на іншай мове. Пачынаюцца 2000-я гады і пачынаецца падзенне. Цяпер узнікаюць сотні гуртоў, у якіх няма думкі спяваць па-беларуску. Магчыма, гэта не таму, што іх не будуць на радыё круціць, а таму што вырасла такое новае пакаленне? Ці ўсё ж такі гэта праблема нашага маленькага рынка? У Беларусі 10 мільёнаў, і калі ты будзеш спяваць па-беларуску, то гэтымі 10-цю мільёнамі сябе і абмяжуеш, а калі будзеш спяваць па-руску, то, няхай і фармальна, але выходзіш на расійскі і ўкраінскі рынкі?

– Мне здаецца, гэта нейкае трагічнае апісанне сітуацыі, што спявалі-спявалі па-беларуску, а тут раз – і зусім перасталі. Мы праводзім шмат канцэртаў і робім шмат складанак з выключна беларускамоўнымі гуртамі. Асабіста ў нас няма праблем з тым, каб сабраць і зрабіць канцэрт з беларускамоўнымі гуртамі. Я не адчуваю, што іх стала меней. Мне здаецца, што цяпер наадварот у музыкаў больш лаяльнае стаўленне да беларускай мовы.

Калі раней трэба было тлумачыць, а чаму трэба па-беларуску, то цяпер да ўсіх нашых ініцыятыў, паўдзельнічаць у складанках беларускамоўнай музыкі, стаўленне цалкам спакойнае. Агульнае стаўленне людзей да беларускай мовы палепшылася, але пакуль не настолькі, каб гэта прывяло да нейкіх бачных змен.

– Ці ведаюць беларускую музыку за мяжой? І каго канкрэтна?

– Наўрад ці беларускую музыку моцна ведаюць за мяжой… Натуральна, што нейкую папулярнасць на постсавецкай прасторы мае гурт "Ляпіс Трубяцкой", таму што, па-першае, гэта збольшага рускамоўная музыка, па-другое, яна даволі якасная. Да таго ж гурт меў прадзюсераў, якія ўклалі ў яго грошы.

Калі казаць пра нашы маладыя гурты, то такой асаблівай вядомасці там няма. Ну, можа, хіба ў нейкіх беларускіх асяродках эміграцыі дзесьці штосьці ведаюць… Але не думаю, што калі Крама ці Нейра Дзюбель зробяць свой сольны канцэрт у Кіеве, ці Маскве, ці Вільні, то там збярэцца шмат людзей.

Усе краіны ва ўсім свеце займаюцца папулярызацыяй сваёй краіны праз культуру. У Беларусі ёсць Польскі інстытут, інстытут Гётэ, якія прапагандуюць сваю культуру. Беларусь жа за ўвесь час сваёй незалежнасці не стварыла такіх дзяржаўных інстытутаў за межамі краіны, якія б папулярызавалі беларускую нацыянальную культуру. Магчыма, што гэта нават і добра… Ну, што б сённяшняя ўлада прадстаўляла праз гэтыя інстытуты за мяжой? Наўрад ці гэта была б "Крамбамбуля", ці N.R.M., ці "Палац". Гэта былі б тыя 75%, што гучаць на беларускім радыё.

– Якая будучыня можа чакаць нашу музыку?

– Я спадзяюся, што нас чакае добрая, светлая будучыня. Будуць з'яўляцца новыя гурты, ім будзе дзе выступаць. Усё павінна змяняцца да лепшага, тое самае павінна быць і з беларускай музыкай. Калі ты нечым займаешся, то, натуральна, трэба, прынамсі, старацца або рабіць выгляд, што ты глядзіш на гэта аптымістычна.

Тэкст: Наста Манцэвіч, "Еўрарадыё"
Фота: "Еўрарадыё"