Зьміцер Сасноўскі ("Стары Ольса"): "Сапраўдныя патрыёты выхоўваюцца па-за ўвагай ідэолягаў"

Лідэр "Старога Ольсы" ў вялікім інтэрвію паразважаў наконт таго, чаму беларускую старадаўнюю музыку прымаюць на ўра за мяжой і нават у Расеі і выказаў гатоўнасьць прадстаўляць нашу краіну на дзяржаўным узроўні: "Мне здаецца, мы б пацягнулі такую ролю. Але ёсьць мерапрыемствы, дзе мы б не пасавалі".

Лідэр унікальнай беларускай групы "Стары Ольса" Зьміцер Сасноўскі заўжды гарыць ідэяй. І заўжды не адной. У апошні час ён усур’ёз заняўся пабудовай камінаў і калекцыянаваньнем рэтра-аўтамабіляў. Паралельна заняўся навукай і напісаў ужо чатыры кнігі па гісторыі беларускай музыкі. Дагэтуль спрабаваў сябе, як рэжысэр, кліпмэйкер, прадусар. Шмат у чым дзякуючы яму штогод у Беларусі праходзіць "Калядны фэст" і "Дударскі фэст". Патлумачыць адкуль у яго ўзялася цікавасць да гісторыі і музыкі ён не берэцца, кажа, што тут не абыйшлося безь містычных рэчаў. Хоць калі прасачыць гісторыю сям’і Сасноўскіх, то ўсё становіцца зразумелым. Адзін зь яго прадзедаў, напрыклад, арганізоўваў школьніцтва і загінуў у баі з бальшавікамі.

– У маёй сям’і заўжды культывавалася прага да ўсяго даўняга. Брат мой добра маляваў і маляваў абавязкова замкі, касьцёлы, старую архітэктуру. Маці сьпявала даўнія песьні. Шмат кніг было па гісторыі. Сама сабой быў чыста савецкі набор: "Фараон", "Бабілён", такія касмапалітычныя кнігі. Толькі з 80-х пачалі зьяўляцца гістарычныя выданьні беларускія. Гэта ўсё ўкультывавалася і ўжо зь цягам часу засталося толькі выбраць від гістарычнай памяці, які найбольш цікавіць. І выбар быў цяжкі. Пэўны час археалёгіяй захапляўся, але гэта навука ціхая. Яна дазваляе пакранаць даўні прадмет, але ты ня чуеш яго, ня бачыш, як ён ужываўся. Архітэктуру паглядзіш – але яна таксама маўклівая. Старыя летапісы пачытаеш, але і яны нежывыя. Этнаграфія жывая, але яна ў перапрацаваным праз народную сьвядомасьць выглядзе паказвае тое, што было. Музыка старадаўняя ў параўнаньні з астатнімі відамі гістарычнай памяці найбліжэй да самых простых эмоцыяў і яна дае выдатную магчымасьць адчуць час.

– Але выбар на карысьць музыкі ты зрабіў не адразу. Як ты прыйшоў да стварэньня ўласнага музычнага праекту?

– Я ўсё часьцей прыходжу да думкі, што мы хіба толькі частку ў сваім жыцьці і ў сваім лёсе можам перайначыць. Усё астатняе складаецца само, прычым зь містычнай наканаванасьцю. Сапраўды, спачатку я не зьбіраўся займацца музыкай. Я выбраў навуку, гісторыю, выкладаў філязофію і зьбіраўся гісторыяй філязофіі ўсур’ёз займацца. Паралельна зьбіраліся народныя інструмэнты ў экспэдыцыях, потым сам навучаўся рабіць старыя інструмэнты і рэстаўраваць іх, сабраў калекцыю. Раптам музыка стала сур’ёзнай часткай жыцьця і стала прыносіць фінансавыя выгоды. Як кажуць пісьменьнікі, ты набываеш час: зарабіў грошы і маеш час нечым займацца. І чамусьці музыка нейкім цудоўным чынам, склаўшыся ў лёсе, дазволіла ёй займацца ўсё больш і больш.

– Шмат у чым дзякуючы "Старому Ольсу" ў Беларусь вярнулася цікавасць да старадаўняй музыкі і культуры. Неверагодным попытам "Стары Ольса" карыстаецца і за мяжой. Як на твой погляд, чаму ваша музыка мае посьпех у іншых краінах?

– Шмат якія мэлёдыі, якія мы выконвалі, гралі па ўсёй Эўропе. Яны былі запісаныя ў "Полацкім сшытку", але зь цягам часу былі пераробленыя. Сярэднявечная музыка – гэта форма публічнай імправізацыі, гэта тое, што выконваецца музыкам у пэўны час, перад пэўнымі людзьмі і з пэўным настроем. Эпоха барока выклікала рэвалюцыю ў музыцы, пры гэтым зрабіла рэвалюцыю і сярод саміх музыкаў. У многіх творах з "Полацкага сшытку" ёсьць ключавы музычны выраз, а далей выканаўца мусіць развіваць сам, імправізаваць. Мы толькі вучымся, мы толькі падыйшлі да таго парога, каб на канцэрце выканаць не запраграмаваныя ноты, а імправізацыю. Наша ўмельства пакуль можна параўнаць толькі зь некалькімі клясамі пачатковай школы. І слухачы за мяжой бачаць, што мы да гэтага падыходзім і ўспрымаюць наша выкананьне ўжо адроджаных вядомых ім твораў, як арыгінальнае і непаўторнае, як традыцыю той жа эўрапейскай музыкі, але з асаблівасьцямі пэўнай краіны.

– Ці пагадзіўся б у такім разе "Стары Ольса" прадстаўляць нашу краіну за мяжой на дзяржаўным узроўні замест сёньняшніх дэкаратыўных "Песняроў", у якіх пасьля сыходу Мулявіна ўжо мала чаго жывога засталося?

– Мне здаецца, мы б пацягнулі такую ролю. Адзіная справа, што ў залежнасьці ад мерапрыемстваў патрабуецца і стыль музыкі. Дзесьці добра будуць "Песьняры", недзе больш пасаваць "Харошкі". Шмат дзе і мы б добра прагучалі, трапляючы ў стылістыку сьвята. І ў такіх мерапрыемствах мы часам бярэм удзел – у Польшчы, у Літве, ва Ўкраіне, бывае, што сутыкаемся зь міністрам культуры на іх. Але ёсьць мерапрыемствы дзяржаўнага ўзроўню, дзе мы б не пасавалі. Скажам там, дзе Беларусь прадстаўлена ня як краіна з багатай гістарычнай культурай, а як краіна з багатай сучаснай спартовай культурай, празь нейкія ідэалягічныя прапагандысцкія захады. Напрыклад, сярэднявечная музыка будзе ня вельмі дарэчы там, дзе лунае шмат сучаснай дзяржаўнай сымболікі. Яшчэ адзін з прыкладаў недарэчнасьці – наша музыка ня можа гучаць там, дзе замоўчваюцца некаторыя гістарычныя моманты, як у фільме "Анастасія Слуцкая". Для сярэднявечнага чалавека герб быў знакам, пад якім ён жыў і сымбаль, за які ён паміраў. А ў стужцы слуцкія палкі ідуць на татар бяз гербу Слуцку "Пагоні", які вырашылі прыбраць у апошні момант!

– А як наконт мерапрыемстваў у межах Саюзнай дзяржавы? Вы ж сьпяваеце гістарычныя песьні, якія сьведчаць, што Расея і Беларусь далёка не заўжды знаходзіліся ў прыязных адносінах, як бы таго ні хацелі сучасныя ідэолягі.

– Самае дзіўнае, што расейцы такія нашы творы, як "Бітва пад Воршай" ці "Літвін" успрымаюць абсалютна нармальна. А вось нашы прадстаўнікі ўлады наадварот. Некалі журналіст расейскага тэлебачаньня пасьля нашага выступу на фэсьце, што праводзіўся ў Маскве пад патранатам Лужкова, кажа нам: "Вы пяеце пра тое, як беларусы перамаглі расейцаў, а для большасьці расейцаў гэта ж незразумела, што мы з вамі ваявалі. А вы пяеце пра гэта старадаўнія песьні і сама іх старадаўнасць пацьвярджае гэты факт". Мы самі саромеемся часам пра гэта казаць і не абвяшчаем на некаторых канцэртах пра песьні, а проста іх выконваем. А той журналіст кажа: "А мы нармальна ставімся, ці мала што мы біліся раней, такая была гісторыя і летапісы ня зьнішчыш".

– Апошнім часам цябе ведаюць яшчэ, як дасьледчыка. Чаму на тваю думку да гэтага часу не існуе афіцыйнага падручніка па гісторыі беларускай музыкі?

– Чаму ня выйшаў дагэтуль афіцыйны падручнік – для мяне загадка, магу прапанаваць толькі адзін з варыянтаў разгадкі. Наша сучасная навука разьмяжоўвае гісторыю і мастацтвазнаўства, таму каб напісаць падручнік па гісторыі музыкі трэба быць адначасова гісторыкам і мастацтвазнаўцам. Мастацтвазнаўцы ў нас пішуць пра музыку, не валодаючы сацыльна-палітычнай і сацыяльна-эканамічнай гісторыяй і ня могуць разьбіць гісторыю музыкі па пэрыядах, з другога боку гісторыкам не дазволена лезьці ў гісторыю мастацтва. Таму ў нас ёсьць толькі дробныя манаграфіі, а абагульняючай грунтоўнай працы няма.

– Чаму тваю "Гісторыю беларускай музыкі" ў двух тамах прынялі з прахалодай адмыслоўцы ў гэтай галіне?

– Сутыкаўся з тым, што людзі, якія займаюцца гісторыяй музыкі на дзяржаўным узроўні, не задаволены тым, што я набраўся нахабнасьці і напісаў такі падручнік. Сам ведаю, што там ня ўсё дасканала, некаторыя тэмы было складана распрацоўваць упершыню. І некаторыя тэмы я нават не адважыўся раскрыць, бо яны спрэчныя. Напрыклад, творы, якія пісалі выхадцы з нашых земляў у Польшчы, ці іх прызнаваць фактамі гісторыі беларускай музыкі? Палякі ў гэтым пытаньні не саромеюцца і лічаць, напрыклад, "Віленскі сшытак", "Берасьцейскі канцыянал", "Нясьвіскі канцыянал" польскай музыкай. А мы саромеемся прызнаць тое, што было напісана ў Вільні, Кракаве, Кіеве нашымі музыкамі ёсьць нашай музыкай. Мы валодаем вельмі вялізным і моцным комплексам непаўнавартасьці ў шмат якіх сфэрах, у тым ліку і ў гэтай.

– "Стары Ольса" – адзін з тых гуртоў, які дае падставы ганарыцца нашай музыкай. Тым ня менш, на дзяржаўным радыё і тэлебачаньні вы ня частыя госьці і ў прынцыпе вас цяжка ўпісаць у цяперашнія ідэалягічныя межы. І як ты пачуваесься ў такой сытуацыі?

– Яшчэ на пачатку нашай творчасьці разумныя людзі нам параілі так: граць музыку і нічога не казаць, бо сама наша музыка дастатковы фактар таго, каб уплываць на людзей. І сапраўды пасьля канцэртаў падыходзяць людзі, якім была абыякава Беларусь зь яе гісторыяй і мовай і пад уплывам нашай музыкі яны становяцца сапраўднымі патрыётамі. Таму з аднаго боку, мы не нарываемся, а з другога боку, у мяне асабістае такое ўражаньне, што нашы ідэолягі дзяржаўныя проста не разумеюць таго, што сярэднявечча гэта настолькі моцны і магутны фактар выхаваньня патрыятызму і па-за іх увагай варыцца вялізарны кацёл па стварэньні сапраўдных патрыётаў, дзякуючы сапраўднай гісторыі, а ня толькі гісторыі "Кастрычніцкага рэвалюцыі і Вялікай Айчыннай вайны". І добра, што яны гэтага ня бачыць, магчыма таму мы маем магчымасьць спакойна працаваць далей. А што да адносінаў зь дзяржаўным тэлебачаньнем, то я бы не сказаў, што мы можам перашкодзіць ці ня трапіць у нейкую тэму. Хутчэй напэўна не ўздымаюцца такія тэмы, да якіх мы бы пасавалі і былі патрэбнымі.

Тэкст: Сяргей Будкін, Tuzin.fm для Charter97.org
Фота: Аляксандр "Таранціна" Ждановіч, Budzma.org